Tập luyện và những lưu ý đối với người bệnh sau mổ thay khớp háng

21/04/2019 19:38

Phẫu thuật thay khớp háng ngày càng phổ biến. Để kéo dài tuổi thọ của khớp nhân tạo cũng như phòng tránh những biến chứng sau mổ, người bệnh cần nắm được những bài tập đơn giản cũng như những lưu ý trong chế độ vận động.

Khớp háng nhân tạo được cấu tạo như thế nào?

Khớp háng nhân tạo có hai phần:

• Ổ cối (Cup) được gắn chặt vào xương chậu
• Chỏm hình cầu nối với cán dài (chuôi), gắn chặt vào ống tủy đầu trên xương đùi. Khi vận động, chỏm chuyển động tròn trong Cup. Chỏm càng to biên độ vận động càng lớn, độ mài mòn càng tăng  và ngược lại.

Khớp háng nhân tạo có biên độ vận động hạn chế. Khi vận động quá tầm hoặc sai tư thế, khớp háng dễ bị trật. Ngoài dây chằng, bao khớp, hệ cơ bao quanh khớp háng giữ vai trò quan trọng, giúp làm vững khớp, giảm nguy cơ trật khớp háng nhân tạo sau mổ.

Trong hầu hết các trường hợp trước mổ do đau, chân ít vận động trong thời gian dài làm cho cơ đùi, cơ vùng mông teo nhỏ. Vì vậy sau mổ, đặc biệt trong 8 tuần đầu, nguy cơ trật khớp háng nhân tạo tăng cao. Thời gian sau đó, nếu người bệnh tập luyện tốt, cơ rắn chắc  trở lại thì nguy cơ này sẽ giảm dần.

Trật khớp dễ xẩy ra khi:

‒ Động tác làm háng gấp quá 90 độ: Ngồi xổm; cúi người khi đi tất, đi giày
‒ Động tác làm háng xoay trong quá mức: đá cầu bằng gót chân; ngồi bắt chéo chân; xoay người đột  ngột sang bên chân có khớp nhân tạo
‒ Động tác làm háng xoay ngoài quá mức: ngồi khoanh chân

Tập luyện như thế nào
Trong quá trình tập luyện, người bệnh có thể bước đi trên khớp háng mới thay, tuy nhiên mới đầu sẽ đau và có cảm giác cứng khớp. Khi đó bác sĩ phẫu thuật sẽ khuyên bệnh nhân nên dùng nạng hỗ trợ khi đi lại và tỳ chân mức độ hợp lý, cùng với qui trình tập luyện được bác sĩ phục hồi chức năng đưa ra, người bệnh sẽ thích nghi dần, đau sẽ giảm dần, đến lúc hết đau.

Mục đích tập phục hồi chức năng là làm khỏe cơ và tăng dần biên độ vận động của khớp háng. Quá trình tập luyện của người bệnh phải được bác sĩ phẫu thuật phối hợp bác sĩ phục hồi chức năng hoặc điều dưỡng viên kiểm tra và hướng dẫn. Ngay sau mổ, người bệnh có thể dùng thuốc giảm đau và bắt đầu chương trình tập luyện. Khi tình trạng đau đã hết, cường độ tập sẽ được tăng dần.

Trong quá trình tập luyện, người bệnh cần ghi nhớ một số điểm quan trọng sau:

Khởi đầu khi tập từ từ và tăng dần. Đặt ra cho mình những mục tiêu cần đạt được, ví dụ như:

‒ Đi bộ được 100 mét
‒ Bước lên và xuống cầu thang
‒ Đi quanh quanh sân
Trong quá trình luyện tập nếu có bất thường thì phải hỏi bác sĩ ngay.

 

Một số bài tập làm cơ rắn chắc và giúp khớp mới hoạt động linh hoạt hơn.

Tập cơ mông: bệnh nhân nằm ngửa, gồng cơ mông bằng cách ép hai mông lại gần nhau trong vòng 5-10 giây, lặp lại 15-20 lần trong ngày.

Tập gấp gối và háng: nằm ngửa, co chân mổ lên (gối gấp 40-60 độ) và giữ 10-15 giây rồi duỗi ra, lặp lại 15-20 lần trong ngày.

Tập khép và dạng háng: nằm ngửa hai chân duỗi thẳng và nhấc khỏi mặt giường, từ từ dạng chân ra rồi khép chân vào, đổi bên, lặp đi lặp lại 15-20 lần trong ngày.

Duỗi háng: nằm ngửa, hai chân co và trụ trên mặt giường, từ từ nâng mông lên khỏi mặt giường, giữ trong vòng 5 giây, lặp lại 15-20 lần trong ngày.

Tập cơ tứ đầu: nằm ngửa, hai chân duỗi thẳng và nâng chân khỏi mặt giường khoảng 20-30cm, giữ trong 5 giây, thả lỏng 5 giây rồi lặp lại trong vòng 10 phút mỗi ngày.

Nằm ngửa, kê một gối dưới khoeo, để gối gấp chừng 30-40 độ, rồi duỗi thẳng gối từng bên, giữ 5 giây. Lặp lại 15-20 lần mỗi ngày.

Tập khớp cổ chân: nằm ngửa, kê một gối nhỏ dưới bắp chân để gót nâng khỏi mặt giường, duỗi tối đa bàn chân giữ trong 5 giây, rồi gấp tối đa bàn chân, giữ 5 giây. Lặp lại 15-20 lần mỗi ngày.

 

Chườm nóng và lạnh.
Chườm lạnh giúp giảm sưng nề, giảm đau. Chườm lạnh mỗi lần trong vòng 15-20 phút.
Chườm nóng giúp giãn cơ, làm tăng độ linh hoạt của khớp. thời gian chườm nóng là 15-20 phút.

 

Những điều người bệnh nên làm và không nên làm.

Người bệnh phải ghi nhớ những gì được phép làm và không được phép làm, đặc biệt là trong những tháng đầu sau mổ.

 

 Không nên làm:

‒ Gấp đùi quá nhiều về phía bụng

‒ Xoay chân vào trong
‒ Ngồi bắt chéo chân mổ

‒ Ngồi xổm

‒ Ngồi thấp khi đi vệ sinh

‒ Cố cúi khom người khi đi tất, đi giầy
‒ Nằm ngiêng về phía chân lành khi ngủ

Nên làm:

‒ Ngồi ghế cao
‒ Ngồi hố xí cao
‒ Thường xuyên đặt gối kê giữa hai chân khi ngủ, đặc biệt trong thời gian đầu sau mổ
‒ Kê gối  đủ dày giữa hai đầu gối khi nằm nghiêng
‒ Khi đi tất, giày nên nhờ người khác hỗ trợ.
‒ Giảm cân nếu thừa cân; lên kế hoặc đầy đủ khi đi công tác xa, đi du lịch…

 

Một số lưu ý khác:

‒ Đi bộ đơn thuần không thay thế được các bài tập
‒ Chưa nên ngồi lái xe ô tô khi chưa hỏi ý kiến bác sĩ
‒ Nên được bác sĩ tư vấn khi quan hệ vợ chồng
‒ Phải khai báo có khớp nhân tạo khi phải tiến hành các cuộc phẫu thuật khác

 

Ngày nay với những tiến bộ trong thiết kế, sản xuất các loại khớp nhân tạo, độ bền của khớp ngày càng tăng, tầm vận động của khớp nhân tạo ngày càng được nâng cao. Nhiều loại khớp sau mổ người bệnh có thể thực hiện đầy đủ các động tác như bình thường, bao gồm ngồi xổm, bắt chéo chân, khoanh chân. Tuy nhiên mọi động tác không khuyến khích cần phải hỏi ý kiến bác sỹ trước khi thực hiện, tránh trật khớp và hỏng khớp.

Phẫu thuật thay khớp háng mang lại nhiều lợi ích, cải thiện chất lượng cuộc sống rất rõ rệt cho người bệnh. Kết quả lâu dài phụ thuộc nhiều vào sự cố gắng tập luyện  cũng như ý thức giữ dìn của người bệnh. Giảm mức độ hoạt động, giảm cân… sẽ góp phần làm tăng sức bền cho khớp.

 

TS.BS Dương Đình Toàn/Viện Chấn thương chỉnh hình