Tắc ruột do bã thức ăn: Nguyên nhân, hậu quả và cách phòng tránh

20/02/2017 10:42

I. ĐẠI CƯƠNG

 

Tắc ruột non là một cấp cứu ngoại khoa thường gặp. Bã thức ăn (bezoars) là một trong những nguyên nhân hiếm gặp gây tắc ruột non. Bã thức ăn là một khối thức ăn không tiêu, tùy theo thành phần của nó, người ta chia thành nhiều loại như: bã thức ăn thực vật (phytobezoars), khối bã thức ăn động vật (lactobezoars), khối  lông  tóc  (trichobezoars) hoặc khối hỗn hợp nhiều loại. Loại thường gặp nhất là khối bã thức ăn thực vật. Khối bã thức ăn thực vật được hình thành ở dạ dày và di chuyển xuống ruột non khi dạ dày không còn toàn vẹn sau nhiều phẫu thuật khác nhau như: cắt dạ dày, cắt dây X, nối vị tràng…

 

Những người dễ bị tắc ruột do bã thức ăn là: người già răng rụng (làm giảm sức nhai), người đã phẫu thuật cắt dạ dày hoặc mắc bệnh viêm tụy mạn (khả năng tiêu hóa thức ăn kém), người ăn hoa quả nhiều chất xơ (măng, mít, cam) hoặc nhiều chất tanin (quả hồng, hồng xiêm), trẻ ăn quá nhiều hoa quả như sim, ổi… Những thức ăn này dính lại thành cục trong lòng ruột, không tiêu được, gây tắc ruột. Hầu hết các trường hợp tắc ruột do bã thức ăn phải được phẫu thuật để lấy khối bã. Trong đó, tắc ruột do u bã thức ăn thường gặp hơn ở trẻ em và người già.

 

Tắc ruột do bã thức ăn rất khó chẩn đoán đúng nguyên nhân trước mổ, nếu chậm điều trị có thể gây nhiều biến chứng như mất nước và điện giải do nôn, hạ huyết áp, trụy mạch sớm. Mục tiêu điều trị là loại bỏ được khối thức ăn bằng các biện pháp nội-ngoại khoa và dự phòng tái phát. Sau đây xin trình bày chi tiết hơn các nội dung đã đề cập trên đây.

 

II. NGUYÊN NHÂN

Tắc ruột do bã thức ăn thường gặp khi bệnh nhân ăn phải những thức ăn có nhiều xơ, sợi dai, khó tiêu hoá như măng, sơ mít, hạt thị, thường hay gặp ở những người có những vấn đề như:

+ Giảm độ toan dịch vị

+ Thiểu năng ngoại tiết tụy, do viêm xơ tụy, suy tụy.

+ Không nhai được do đau răng, rụng răng.

+ Người mắc bệnh tâm thần, ăn dở, người già, sau cắt đoạn dạ dày.

 

III.  HẬU QUẢ CỦA TẮC RUỘT DO BÃ THỨC ĂN

– Trong tắc ruột non các rối loạn của đoạn ruột trên chỗ tắc xảy ra nhanh chóng và nặng. Lúc đầu do cơ chế thần kinh nhu động ruột và phản nhu động ruột tăng mạnh về sau giảm dần và mất khi thành ruột bị tổn thương. Ruột trên chỗ tắc trướng, căng dãn do chứa hơi và dịch ứ đọng. Sự tăng áp lực trong lòng ruột gây ứ trệ tĩnh mạch, giảm tưới máu mao mạch, làm niêm mạc ruột bị tổn thương, phù nề, xung huyết dẫn đến giảm và mất quá trình hấp thu gây ứ đọng trong lòng ruột. Nôn nhiều làm giảm ứ dịch trên chỗ tắc và áp lực cao trong lòng ruột, nhưng nôn nhiều nhất là trong tắc ruột cao làm nặng thêm tình trạng mất nước, rối loạn điện giải, thăng bằng kiềm toan và dễ dẫn đến suy thận cơ năng. Tình trạng bụng trướng, ứ dịch hơi trong lòng ruột, xuất tiết dịch ra ổ bụng… làm cơ hoành bị đẩy lên cao, các động tác hụ hấp hạn chế, giảm thông khí phổi và ảnh hưởng tới cơ chế bù trừ. Đoạn dưới chỗ tắc trong những giờ đầu nhu động ruột đẩy phân và hơi xuống làm ruột xẹp toàn bộ.

 

– Trong tắc đại tràng các hậu quả tại chỗ, toàn thân còn xảy ra như tắc ruột  non nhưng chậm và muộn hơn. Nếu van Bauhin mở ra được khi áp lực trong lòng đại tràng cao làm cho dịch ứ đọng tràn sang ruột non sẽ giảm áp lực đại tràng; còn van này đúng kớn dịch ứ đọng trong đại tràng nhiều, đại tràng dãn rất to, áp lực trong lòng đại tràng lớn quả mức dẫn đến nứt, vỡ nhất là vùng manh tràng.

 

IV. KHUYẾN NGHỊ DINH DƯỠNG CHO NGƯỜI GIÀ TRÁNH TẮC RUỘT DO BÃ THỨC ĂN

Người cao tuổi là đối tượng nguy cơ hay gặp tắc ruột do bã thức ăn. Vì vậy dưới đây xin đề cập đến những thói quen dinh dưỡng nên áp dụng để phòng tránh cấp cứu ngoại khoa này:

 

Người cao tuổi khi ăn uống có nhiều bất lợi: 

– Hệ tiêu hóa suy yếu do: Hệ thống men tiêu hóa suy giảm chất lượng và số lượng nên lâu tiêu hóa được các chất khó tiêu hơn người trẻ.

– Sự di chuyển khuôn phân trong ống tiêu hóa cũng chậm hơn do sự giảm nhu động của ruột non và đại – trực tràng.

– Nhiều cụ cao tuổi, răng rụng đi nhiều, không sử dụng răng giả cho nên hạn chế sự nhai, nghiền thức ăn khiến thức ăn khó tiêu không được nghiền thành các viên nhỏ… Thức ăn không được hấp thu hết, thức ăn còn ở dạng thô, di chuyển trong ống tiêu hóa càng chậm và khó khăn.

– Người cao tuổi, cũng hay mắc chứng táo bón, nứt kẽ hậu môn khiến các cụ ngại đi ngoài gây tích trữ phân trong lòng đại tràng kéo dài làm cho phân càng thêm khô táo. Kết hợp với thể trạng yếu, mỗi lần đi ngoài rất mệt mỏi khi rặn để đẩy phân ra khỏi hậu môn – trực tràng.

Đây là những yếu tố góp phần khiến người già thường dễ bị tắc ruột do bã thức ăn.

 

Một số khuyến nghị đối với người cao tuổi, tránh tắc ruột do bã thức ăn

Các bác sĩ cảnh báo:

– Khối bã thức ăn thường hình thành khi thực phẩm có nhiều chất tanin như: hồng ngâm, xoài xanh, ổi… và thức ăn có nhiều chất bã xơ như măng…

– Đặc biệt lưu ý về thời điểm ăn, nếu ăn khi đói, dạ dày còn trống rỗng, nồng độ HCl cao, hoa quả có nhiều chất xơ, có nhiều nhựa dễ bị kết tủa làm kết dính các sợi xơ thực vật, tạo thành khối bã rắn chắc.

– Cộng thêm thói quen ăn quá nhanh, nhai không kỹ là một trong những nguyên nhân dẫn đến nguy cơ gây tắc ruột do bã thức ăn.

Vì thế, để dự phòng nguy cơ tạo khối bã thức ăn đường tiêu hóa, cần lưu ý cách ăn uống cho người cao tuổi:

 

 

– Thức ăn phải nấu chín, ninh nhừ… nhai kỹ khi ăn – đặc biệt là người già.

– Mọi người nên uống đủ nước, ít nhất là 2 lít nước/ngày.

– Tập thể dục đều đặn (giúp ruột được kích thích, dễ dàng co bóp và lưu thông tốt).

– Không nên nuốt những thức ăn dai, cứng như gân, sụn để tạo thành nhân cho thực phẩm khác kết dính, vón cục hay ăn trái cây (như nhãn, vải, táo) mà nuốt luôn cả hột.

– Ngoài ra, khi ăn rau nên nhớ ăn thêm các loại rau có độ nhớt (rau đay, mùng tơi, đậu bắp…) vì những loại này có chất xơ hòa tan với nước, dễ thấm hút nước chống táo bón.

– Khi ăn trái cây có nhiều chất chát không nên ăn quá nhiều, không ăn lúc đói và không ăn chung với thức ăn có nhiều đạm.

 

 

TS. Nguyễn Đình Hòa/ Phó Trưởng phòng Công tác xã hội